Trong cái làng ven sông này, người ta vẫn thường mang câu chuyện của gia đình tôi ra để bàn tán lúc trà dư tửu hậu. Chuyện về một người cha thiên vị đến mức tàn nhẫn và một người con hiếu thảo đến mức “khờ dại”. Bố tôi là con của bà cả, người vợ đầu quá cố của ông nội. Sau khi bà mất, ông đi bước nữa và có thêm chú út. Kể từ đó, ranh giới giữa hai dòng con cái được vạch ra rõ rệt như dòng sông ngăn đôi bờ.
Năm chú út lấy vợ, ông nội cắt một mảnh đất mặt đường và xây tặng chú căn nhà hai tầng khang trang nhất vùng, kèm theo hai mảnh đất vườn màu mỡ. Trong khi đó, gia đình tôi bốn miệng ăn vẫn chen chúc trong căn nhà lá lụp xụp ven đê, mỗi mùa mưa về là cả nhà lại thức trắng đêm để hứng nước dột.
Ông nội giàu có, sở hữu căn biệt thự 5 tầng nguy nga nhất phố huyện, nhưng chưa bao giờ ông bước chân qua cửa nhà tôi. Ngày chị em tôi thiếu tiền đóng học, mẹ đánh bạo sang hỏi vay, ông chỉ lạnh lùng bảo: “Tiền tao để lo cho tương lai của chú út, tụi mày tự làm tự ăn”.
Nghèo khó là thế, nhưng bố tôi chưa bao giờ một lời oán trách. Ông vốn tính lầm lì, chỉ biết làm lụng. Bố có cái nghề chài lưới trên sông. Mỗi lần may mắn kéo được con cá chép to hay con cá lăng quý, mẹ mừng rỡ bảo: “Cái này mang ra chợ bán cũng đủ tiền gạo cho mấy đứa nhỏ cả tuần, anh để em mang đi nha”. Nhưng bố nhất định không chịu. Ông lặng lẽ làm sạch cá, gói ghém cẩn thận rồi đạp chiếc xe cà tàng mang sang biếu nội. Đáp lại lòng thành của bố, chưa bao giờ nội mời bố lấy một chén trà tử tế.
Mùa đông năm nay lạnh hơn mọi năm, ông nội đổ bệnh rồi qua đời đột ngột. Ngày tang lễ, nhà chú út thuê dàn kèn trống rình rang, người xe tấp nập. Gia đình tôi chỉ lặng lẽ lo việc hậu cần, ai sai gì làm nấy, không một lời tranh giành.
Ngày mãn tang, khi con cháu tề tựu đông đủ để nghe về phân chia tài sản, chú út hất hàm nhìn bố tôi – lúc này vẫn mặc bộ quần áo lao động sờn cũ, đứng nép mình ở góc sân. Chú cười lớn, một điệu cười đầy vẻ đắc thắng và khinh miệt:
“À, suýt nữa thì em quên. Lúc lâm chung bố có dặn lại, anh cả tuy chẳng giúp được gì cho dòng tộc nhưng cũng là máu mủ. Đây, bố cho anh cái này làm kỷ niệm!”
Nói rồi, chú vứt cái ba lô vải cũ rích, sờn rách và bám đầy bụi bặm xuống nền gạch, ngay sát chân bố. Đám con cháu nhà chú út cười rộ lên: “Đấy, ông công bằng thế còn gì, đúng là người nào đồ nấy!”.
Bố tôi chẳng nói nửa lời, cúi xuống nhặt cái ba lô cũ, ôm chặt vào lòng như ôm một báu vật rồi lẳng lặng dắt xe ra về. Nhìn bóng dáng tiều tụy của bố đổ dài trên con đường làng, tôi thấy lòng mình thắt lại vì uất ức.
Tối hôm đó, căn nhà lá của chúng tôi im lìm dưới ánh đèn dầu leo lét. Bố đặt chiếc ba lô lên bàn gỗ, tay run run mở khóa. Ban đầu, bố chỉ muốn lấy tấm ảnh cũ của nội ra để thờ, nhưng khi lật lớp lót bên dưới, một túi nylon lớn hiện ra. Bố mở túi, và rồi, cả nhà tôi như ngưng thở.
Trên bàn là một tập giấy tờ dày cộp. Trên cùng là cuốn sổ đỏ mang tên bố tôi, sở hữu toàn bộ khu đồi trồng rừng rộng hơn 10 hecta – mảnh đất mà bấy lâu nay chú út vẫn thèm khát để xây khu nghỉ dưỡng. Bên dưới đó là một tờ giấy chuyển nhượng khác: Quyền sở hữu căn biệt thự 5 tầng cùng toàn bộ khu đất thổ cư lâu năm của ông nội. Cuối cùng là một cuốn sổ tiết kiệm trị giá 3 tỷ đồng.
Giữa đống giấy tờ là một lá thư tay với nét chữ run rẩy của ông nội:
“Gửi con trai cả của bố! Bố biết con sẽ buồn vì sự ghẻ lạnh của bố suốt bao năm qua. Nhưng bố buộc phải đóng kịch như vậy để bảo vệ tài sản này cho con. Thằng út bản tính ham chơi, phá tán, nếu thấy bố đưa cho con, nó sẽ không để gia đình con yên ổn. Bố vờ cho nó nhà cửa, đất vườn để nó tưởng nó đã thắng, nhưng thực chất những gì giá trị nhất, bố đều để lại cho con – đứa con hiếu thảo, chưa bao giờ bỏ rơi bố dù chỉ là một con cá nhỏ hay một lời hỏi thăm âm thầm. Hãy dùng số tiền này để lo cho các cháu ăn học. Bố nợ con một đời…”
Bố tôi đọc đến đó thì òa khóc nức nở như một đứa trẻ. Hóa ra, ông nội không hề mù quáng. Ông đã quan sát tất cả. Ông nhìn thấy sự bội bạc của chú út trong những ngày ông nằm trên giường bệnh và nhìn thấy cả sự nhẫn nại, chân thành của bố tôi.
Sáng hôm sau, khi chú út hùng hổ sang nhà tôi định đòi lại cái ba lô vì “tiếc rẻ” cái khóa kéo, chú đã chết lặng khi thấy bố tôi đang đứng đợi với tờ di chúc có chứng thực của luật sư.
Cả căn biệt thự và khu đồi quý giá – niềm tự hào duy nhất của dòng họ – nay đã thuộc về người mà chú vẫn luôn gọi là “kẻ nghèo hèn”. Chú út ngã quỵ xuống sân, còn bố tôi, ông không hề chì chiết. Ông chỉ nhìn chú rồi bảo: “Tiền tài là vật ngoài thân, cái bố để lại cho anh không phải là sổ đỏ, mà là sự thanh thản trong tâm hồn. Chú đã có quá nhiều, giờ hãy học cách sống sao cho xứng đáng với những gì bố đã cho”.
Gia đình tôi không còn sống trong cảnh dột nát nữa, nhưng bố vẫn giữ thói quen cũ. Thỉnh thoảng, ông vẫn đi kéo lưới, rồi mang con cá to nhất ra mộ nội, ngồi đó tâm sự thật lâu. Tôi hiểu rằng, sự đổi đời này không phải từ trên trời rơi xuống, mà là quả ngọt của một đời sống thiện lương và hiếu nghĩa, dù cho bóng tối của sự bất công có bao phủ bao lâu đi chăng nữa.
